dissabte, 19 d’agost del 2023

Diccionaris Valencià-Castellà del segle XIX: Tipus populars festius i ornamentació festiva

Completat el repertori de la festa del Corpus, la nostra "Festa Grossa", passem a extraure dels Diccionaris Valencià-Castellà, tant de Constantí Llombart, com de Joaquín Martí Gadea, altres "entrades" del món festiu valencià, que tenen a veure amb tipus populars com el clavari  (fester), l'adornista (florer) i el col·loquier, a més de la cantada de cegos i les auques.  

Així mateix, l'ornamentació i guarniment de les nostres festes al llarg de l'any, tot allò que aporta colorit, animació i gaubança en actes i celebracions, com l'enramà o el cobertor.

Clavari, ria, riesa: Mayordomo. Persona á quien se da el cargo en las congregaciones, cofradías, gremios, etc., de satisfacer los gastos y cuidar y gobernar las funciones. En las congregaciones y cofradías obtienen también este cargo las mujeres. CLAVAR, RÍA, RIESA, major. El, ó la, que tiene algunas preeminencias sobre los demás que ejercen el mismo cargo, acep. V. obrer. [C. Llombart] // [J. Martí Gadea] 

Clavaría: Clavaría. Clavería. Cargo ó dignidad de clavario. V. CLAVARI, RIA, RIESA. [C. Llombart] // [J. Martí Gadea] // Fester, ra: Mayordomo. V. CLAVARI, RIA, RIESA. m. Festero. [C. Llombart] // [J. Martí Gadea] 

Adorniste: Adornista. El que en las fiestas adorna con colgaduras los altares, etc. Lo mismo que florero. [C. Llombart] // [J. Martí Gadea] // Florer, ro, ra: Adornador, ra. Que adorna. Adornista. [C. Llombart] // [J. Martí Gadea] 

Coloquier, ro: Coloquiero. Tipo popular valenciano que, con motivo de alguna fiesta ó regocijo, recitaba ó declamaba grotescamente las composiciones denominadas còloquis (coloquios) desde un balcón ó tablado, excitando de este modo la risa y chacota del auditorio. Hace ya muchos años que se desterró de la capital esta costumbre por inculta, conservándose hoy tan sólo en los pueblos de la provincia. [C. Llombart] // [J. Martí Gadea] 

Colòqui: Coloquio. Conferencia ó plática entre dos ó más personas. Género de composición literaria, prosaica ó poética, en forma de diálogo. Representación grotesca de esta composición, que por lo regular está escrita en romance y es de género festivo, en la que se satiriza alguna costumbre ó tipo, ó se refiere algún chascarrillo más ó menos gracioso. [C. Llombart] // [J. Martí Gadea] 

Cantá, da: Cantada. CANTA, DA, de cegos. Unas diversiones acostumbradas en los pueblos valencianos, con motivo de celebrar las fiestas de sus respectivos patronos, consistente en una reunión de ciegos que durante la velada, colocados sobre un tablado que se levanta en la plaza, con acompañamiento de guitarras y bandurrias, cantan los populares trovos, gistes y colóquis[C. Llombart] // [J. Martí Gadea] 

Auca: Pliego de aleluyas ó estampitas que formando serie y con la explicación del asunto contiene un pliego de papel. Por lo común esta explicación se hace en versos pareados. acep. Bisbís. Juego que consiste en apuntar á dichas estampitas numeradas sobre una tabla ó lienzo, á las cuales corresponden otras tantas bolitas. Cada mano se saca una de éstas de una bolsa, y su número y figura marca la casilla, cuyas puestas ganan multiplicadamente. [C. Llombart] // [J. Martí Gadea]

Enramá, da: Enramada. Juego de ramilletes de mano para adornar los altares, etc. V. ENRAMA. Conjunto de flores y ramos con que se alfombra el suelo para que pase una procesión, un personaje, etc. Acción y efecto de esparcir ó derramar. Lo mismo que ENRAMAT. [C. Llombart] // [J. Martí Gadea] 

Enramar: Enramar. Enlazar y entretejer varios ramos, colocándolos en un sitio para adornarlo ó para hacer sombra. Alfombrar el suelo con flores y ramos para que pase una procesión ó un personaje, ó para cualquiera otra clase de fiesta. [C. Llombart] // [J. Martí Gadea] 

Cobertor: Cobertor. Colgadura que en señal de regocijo se pone al balcón y que tiene por lo común los colores de la bandera nacional. [C. Llombart]